ТАЯМНІЦЫ КАЗЛОЎШЧЫНСКАЙ КАПЛІЦЫ
У Казлоўшчыне на мясцовых каталіцкіх могілках знаходзіцца адметная капліца-пахавальня роду Друцкіх-Любецкіх, якая была ўзведзена з ініцыятывы ўласніка былой сядзібы “Казлоўск” Ігнація Ануфрыевіча. Пабудавана яна ў 1842-43 гадах з бутавага каменя. На ёй захаваўся надпіс: “Swiatynia Grobowa przez IGNACEGO XIECIA DRUCKIEGO LUBECKIEGO Roku 1843 pazdiernika 7 Dnia wymurowana a w rok w teyze dacie na Obrzadek Rzymsko-Katolicki Poswiecona” (Святыня Пахавальная ўзведзена рупнасцю Ігнація князя Друцкага Любецкага 7 кастрычніка 1843 года і тады ж асвечана па абрадзе Рымска-Каталіцкім).
Выклікае захапленне характар кладкі: рознакаляровыя валуны абчасаныя і шчыльна падагнаныя нібыта ў мазаіцы. Пабудова мае прамавугольную форму, перакрыта двухсхільным дахам. Над фасадным трохкутным франтонам узвышаецца невялічкая сігнатурка. Бутавую муроўку сцен аздабляюць атынкаваныя і пабеленыя архітэктурныя элементы вакол уваходу, каля вокнаў і карнізаў.
У капліцы маюцца два паверхі. У верхнім праводзяцца службы, у ніжнім, цокальным, знаходзяцца пахавальныя нішы, якія закрытыя плітамі з надпісамі, частка з якіх пашкоджана.
Верхняе памяшканне мае ў плане форму прамавугольніка, выцягнутага з захаду на ўсход. У алтарнай частцы (заходняя сцяна) размяшчаліся абразы, над уваходам меліся невялікія хоры з пашыранай пляцоўкай для размяшчэння невялікага аргана або фісгармоніі. Сіметрычна з правага і левага бакоў былі ўладкаваны па два акны з рамамі ў выглядзе каталіцкіх крыжоў. У левым прыалтарным куце захаваліся дзве шыльды часоў Друцкіх-Любецкіхі і іх радні. На адной з іх засведчана, што Вацлаў Зяліньскі, біскуп дыяцэзіі Віленскай, 6 верасня 1851 года ў гэтай святыні месу цэлебраваў і 1465 асоб біжмаваў. Другі надпіс, пазнейшы, прысвечаны памяці Антонія Сямашкі з Ляхаўшчыны, войта Казлоўшчынскай гміны ў 1923-34 гадах: “Antoni Siemaszko 1881-1940 z Lachowszczyzny woit gminy Kozlowskiej 1923-1934 zginał wiezieniu czesc jego pamieci o modlitwe prosi rodzina”.
У падлозе цэнтральнай часткі капліцы ёсць закрыты люк, які вядзе ў крыпту цокальнага паверху. Раней, магчыма, тут мелася лесвіца, аднак цяпер яе няма. Там, у падзямеллі, маецца шэраг таямніц, некаторыя з якіх да цяперашняга часу не расшыфраваны.
Памяшканне крыпты ўяўляе сабой арачнае сутарэнне з двума радамі пахавальных ніш у сценах. Унутры яно вымуравана чырвонай цэглай і атынкавана. У асобным месцах тынкоўка адвалілася ад вільгаці або была адбіта людзьмі. Усяго ў крыпце налічваецца 12 пахавальных паглыбленняў, частка якіх ад пачатку былі пустымі. Чаму дванаццаць? Выпадковая колькасць, якая залежыць ад памераў капліцы, ці ўсё ж капліцу выбудавалі адпаведна велічыні крыпты? Верагодна, асновай стала плошча, якую павінны былі заняць дванаццаць пахавальных ніш. А лік адпавядае колькасці апосталаў Ісуса Хрыста. Да таго ж, можна палічыць, што ў крыпце маглі атрымаць свой вечны спачын прадстаўнікі трох-чатырох пакаленняў уласнікаў Казлоўшчыны. Гэта значыць, што ўзводзячы капліцу, Ігнацій Друцкі-Любецкі меў надзею, што яго нашчадкі будуць валодаць маёнткам як мінімум да сярэдзіны ХХ стагоддзя. Аднак, вышла далёка не так, як планавалася.
Падобна на тое, што толькі ў чатырох з іх знаходзіліся труны з набожчыкамі, бо маюцца пліты з эпітафіямі, на якіх часткова расчытваюцца прозвішчы і даты жыцця і смерці: 1. “Тут спачывае цела светлай памяці Канстанцыі з Валасоўскіх Святополк-Мірскай, нар. 1794 г. кастрычніка 24, пам. 1865 г. верасня 17. Prosi o Zdrowas Maryia”; 2. “Адэлаіда Святаполк-Мірская княжна Друцкая-Любецкая заснула ў БОГУ …марца …. Спакой духу”; 3. “Гроб (магіла) князя Ігнація Любецкага нар 9 мая 1809 года …..”; 4. “Гроб (магіла) Марыі са Сніткаў княжны Друцкай-Любецкай нар. у годзе 1810 чэрвеня 13, пам…..1842 снежня 7”.
Паспрабуем разабрацца, чые целы спачываюць у крыпце Казлоўшчынскай капліцы. Па-першае, відавочна, што тут знаходзіцца магіла ўласніка тутэйшага маёнтка Ігнація Станіслава Юзафа Ануфрыевіча Друцкага-Любецкага. Хоць дата смерці на пліце не чытаецца, але з іншых крыніц вядома, што памёр ён у 1861 годзе ва ўзросце 52 гадоў. Па-другое, можна дакладна сцвярджаць, што побач з князем пахавана яго жонка Адэлаіда з роду Святаполк-Мірскіх гербу “Бялыня” (1816–1890), якая больш, чым на трыццаць гадоў перажыла мужа.
Складаней вызначыцца з двумя іншымі пахаваннямі. Вывучэнне радаводаў Друцкіх-Любецкіх і Святаполк-Мірскіх дазволіла вызначыць, што Канстанцыя з Власоўскіх – гэта маці Адэлаіды і, адпаведна, цешча Ігнація Ануфрыевіча. У сувязі з гэтым адразу ўзнікае пытанне, а дзе ж пахаваны муж Канстанцыі? Чаму яны не разам? Адказу на гэтыя пытанні пакуль што няма.
Але найбольш загадкавай асобай у гэтай крыпце з’яўляецца Марыя са Сніткаў княжна Друцкая-Любецкая. Адразу заўважым некалькі акалічнасцяў, якія ўзмацняюць таямнічасць гэтай жанчыны: памерла яна маладой, мела ўсяго 32 гады; яна была першай пахаванай у гэтай капліцы; дата яе смерці супадае з часам узвядзення капліцы; магілы мужа ў крыпце няма. Ствараецца ўражанне, што і сама капліца было ўзведзена ў першую чаргу спецыяльна для яе. Што ж гэта за асоба? У радаводзе пастаўскай галіны Друцкіх-Любецкіх такой жанчыны няма. Прозвішча Снітка сярод уласнікаў маёнткаў на Пастаўшчыне таксама адсутнічае. Значыць, яна не тутэйшая, з нейкай іншай галіны Друцкіх-Любецкіх, верагодна, з Новага Поля, што каля Радашковічаў. На гэта падказвае цікавая легенда, якую падала ў артыкуле “Сядзіба па суседству з Чыкага і апальная нявеста” у газеце “Прысталічча” (21.01.2018) С.Вашкевіч: “Захаваліся і іншыя гісторыі пра род Друцкіх-Любецкіх. Адной з іх падзялілася падчарка мовазнаўцы Браніслава Тарашкевіча і траюрадная пляменніца выдаўца першай беларускамоўнай газеты Аляксандра Уласава Ірына Ніжанкоўская з роду Снітак. Яе дзед – Андрэй Снітка, знакаміты беларускі гісторык і археолаг.
Спадарыня Ніжанкоўская ўзгадала амаль шэкспіраўскую сямейную легенду. Князь з Друцкіх-Любецкіх пакахаў дзяўчыну са Снітак, але княгіня-маці адразу дала зразумець, што шлюбу не дапусціць. Закаханыя пакутавалі, працягвалі таемна сустракацца і ніяк не згаджаліся забыць адно аднаго. І праз гады іх каханне не згасла, таму ўрэшце малады атрымаў бацькоўскі дазвол. Адбываецца вяселле, сужэнцы строяць планы на будучыню, аднак раптам жанчына памірае пры родах…”.
Зразумела, што ў легендзе згадваецца менавіта тая Марыя княжна Друцкая-Любецкая, якая спачывае ў Казлоўшчынскай капліцы. Але чаму яна апынулася тут? Дзе яе каханы? Што здарылася з іх каханнем і імі самімі? На гэтыя пытанні пакуль што няма адказаў. А інтрыга і сюжэт сапраўды вартыя шэкспіраўскай драмы.
У савецкія часы капліца была закінута, часткова пашкоджана і разрабавана. Намаганнямі ксяндзоў Уладыслава Завальнюка і Юозаса Булькі, мясцовых вернікаў святыня была адрамантавана і цяпер дзейнічае як невялікі касцёл пад тытулам святога апостала Пятра. У крыпце рамонт не праводзіўся, яна знаходзіцца ў паўразбураным стане.
Ад поўнага знішчэння капліцу ўратавала тое, што занаходзіцца яна на вясковых могілках, якія з ХІХ стагоддзя маюць абгародку. Ніжняя частка агароджы вымуравана бутавым каменем, на адным з якіх захавалася дата будаўніцтва “R 1852”.
На могільніку маецца шэраг пахаванняў, якія звязаны з родам Друцкіх-Любецкіх. І таксама таямнічай падаецца надпіс на адным з помнікаў: “Augustinowe Rzeczyckiemu zm. 26 marca 1903 r. W dowod pamieci długoletniej i wiernej służby. Od księcia W. Druckiego-Lubeckiego” (Аўгустыну Рэчыцкаму, памерламу 26 сакавіка 1903 года. У знак памяці за шматгадовую і верную службу. Ад князя У. Друцкага-Любецкага). Нешта не даводзілася пакуль сустракаць пахаванняў служылых людзей, на каторых у эпітафіі была б запісана падзякай ад гаспадара ды яшчэ і князя. Чым адметны быў гэты Аўгустын, што яго так ушанаваў Друцкі-Любецкі?
Яшчэ адна таямніца вынікае з цікавага запісу ў метрычнай кнізе Лучайскага касцёла за 1873 год, які датычыцца капліцы Друцкіх-Любецкіх у Казлоўшчыне: “27 сентября 1873 года в Козловской частной домашней каплице ксендз Абдон Андржейкович, викарный Лучайского костела, на основании диспенсации, данной местным Эпархиальным Начальством, освобождающей от всех оглашений, зарегистрировал брак благородных Гилярия Ленского (юношу 37 лет) с княжною Мариею Констанциею Друцкою-Любецкою (девицей 19 лет), обоих из г. Вильны прихожан Св. Иановского Р.-К. Костела.
Родители жениха: сын благородных Александра и Марии, урожденной Лебедзинской, Ленских. Родители невесты: дочь Игнатия и Аделаиды, урожденной Мирских, Друцких-Любецких. Свидетели: князь В. Друцкий-Любецкий, дворянин Павел Карлович Рауэ и многие другие, при том находящиеся.”
Гэты запіс сведчыць пра тое, што ў Казлоўшчынскай капліцы быў таемна замацаваны шлюб Марыі, сястры Уладзіміра Друцкага-Любецкага, з Гілярыем Ленскім. Узнікае пытанне: чаму ня ў Віленскім касцёле, а “на правінцыі”, у “хатняй” радавой капліцы? Вельмі верагодна, што такім было жаданне брата маладой, князя Уладзіміра, які на той час, імаверна ўжо перайшоў або збіраўся пераходзіць у праваслаўе і таму не жадаў афішаваць каталіцкае веравызнанне роднай сястры і швагры. Гэта магло паўплываць на наступствы яго службовай кар’еры пры расійскім імператарскім двары. Ці, можа, на гэта былі іншыя прычыны?
Ігар Пракаповіч
